Біздің мектеп оның атында

06.02.2019

Сыныптан тыс шара тақырыбы:     Біздің мектеп оның атында.

Мақсаты:         1) Т.Шаханов өмірі және  шығармашылығымен таныстыру;

                          2) өлеңдерді мәнерлеп оқуға жаттықтыру;

                          3) туған жер тарихына қызығушылықты арттыру;

Әдіс-тәсілдер: баяндау, мәнерлеп оқу, пікірлесу;

Сыныптан тыс шараның түрі: ауызша журнал

Сабақтың барысы

 Басталуы

1. Іс-шара видеоролик көсетумен басталады.
2. Мұғалімнің кіріспе сөзі

1999 жылдан бері мектебіміз Т.Шаханов атын иеленіп жүр.  Ол туралы аз білетініміз видеороликтен көрінді. Осы кемшіліктің орнын толтыру керек. Бүгін біз Т.Шаханов туралы естеліктер естімекпіз, оның жырларын оқымақпыз.

 

Негізгі бөлім

 

1. Бір оқушы ортаға шығып, жыр шумақтарымен кешті бастайды.

Жайғасып жатыр ақырын

Зал толы жырдың достары,

Тыңдамақ абзал ақынын

Ардақты отандастары.

Ақын ше?

Ақын келмеді,

Бос күтті төрде бір орын,

Күмбірлеп залды кернеді

Сөз алып сонда жыры оның.

 

4)Оның соңынан кезекпен төрт оқушы шығып, ақынның өлеңін жатқа оқиды.

 

 

А) Начало песни,

Как начало дня.

Не спится если

Вдруг тебе ночами –

Скорей садись на быстрого коня,

Чтоб степь в лицо,

Чтоб все в душе кричало.

 

Ә) Так поступали деды и отцы,

Которые сраженными упали,

И мы, поэты –

Времени гонцы-

Вновь говорим сегодня их устами.

 

Б) Стараемся понять законы дня,

Законы века,

Радость обновленья,

Рожденные из света и огня,

Бессмертны мы ...

И каждое мгновенье

В нас отдается

Вспышкой иль грозой,

Тоской, любовью, поиском тревожным.

Мы ежечасно начинаем бой

И знаем: отступленье невозможно.

 

В) И невозможно обмануть себя

Безликим словом,

Ленностью покоя,

И потому

И веря, и любя

Неустрашимо будущее строим.

Бываем морем, озером, капелью,

Травинкой, солнцем,

Что в мечтах взошло.

Мы, глубоко уйдя корнями в землю,

Несем вам, люди, все ее тепло.

 

5)Мұғалім: Бұл - ақынның ақын туралы толғанысы. Бүгін біз Тқлеу Шахановты еске алу кешін ауызша журнал түрінде өткіземіз. Журналымыздың бірінші бетінде – ақын туралы ақпаратты мәлімет. Ақын Т.Шахановтың есімі «20-ғасырдағы қазақ ақын-жазушылары» деген кітапқа енді. Бұл кітапта оның өмірі және шығармашылығы туралы жазылған.

Тірек сөздер бойынша Т.Шаханов туралы сұрақ-жауап құрылады:

• Т.Шаханов кім?
• Ол қай жылдары өмір сүрген?
• Ол қайда дүниеге келген?
• Ол қайда білім алды?
• Ол қайда еңбек етті?
• Ол кімнің шығармаларын аударды?
• Ол қандай кітаптар жазды?
• Ол қандай медаль алды?

6)Ауызша журналымыздың келесі беті ақынның поэзиясына арналады. Төлеу Шаханов поэзиядағы қадамдарын орыс тілінде өлең жазумен бастайды. Оның алғашқы өлеңдер жинағы «Бәйге» деп аталады. Бұл жинақ 1966 жылы жарыққа шықты. Ақын өлеңдерін орыс тілінде жазса да, олардын қазақы рух сезіліп тұрады. Оның өлеңдерін оқып отырып, С.Торайғыровтың сөзі ойға түседі:

Эй, тәкәппар дүние, маған да бір қарашы,

Танимысың сен мені, мен – қазақтың баласы.

Ақынның «Разговор со степью», «Моя земля» өлеңдері туған жердің ауыр халіне қиналыстан басталып, болашаққа деген үлкен сеніммен, оптимистік көзқараспен  аяқталады.

 Оқушылар «Разговор со степью», «Моя земля» өлеңдерін оқиды.

Разговор со степью

Все та же  степь.

И пыльная дорога,

Шумит ковыль,

Грустит караторгай.

Здесь плакали влюбленные в тревоге,

Обняв тебя, мой необъятный край.

 

Да, плакали.

Мне их тоска понятна.

Не позабыть, не вычеркнуть её.

Здесь не любили сильных и крылатых,

Полынью горькой расцветало зло.

 

Зло времени, межродовых раздоров,

День бился криком,

Был страшней чем джут.

Пред ним в молчанье отступали горы,

Степь отступала,

Но не в этом суть.

 

А в том, что правду красили мы тенью.

Аулы жгли, молились по начам.

И что за взлет, за ясность откровенья

Грозили смертью, страхом, пыткой нам.

 

И мы смирялись.

О, как было больно

Жить и не жить обманутым судьбой.

Об этом я задумаюсь невольно,

Когда ты степь встаешь передо мной.

 

Нет, ты не та!

Ты в думах ярче, выше.

Ты каждый раз открытье для меня.

В делах твоих себя невольно вижу

И слышу поступь будущего дня.

 

7) Тема нравственности – одна из центральных тем творчества  Т.Шаханова. Одна из важных миссий литературы – помогать людям становиться мудрее. Читая восмистишья Т.Шаханова, осознаешь, что он выразил точно именно то, о чем ты хотел сказать.

 

А) Пусть нас умчали к звездам корабли,

Пусть между нами

годы пролегли,

Чтоб мы к мечте большой

Дойти могли,

Как мать нас греет

Горсть родной земли.

 

Ә) Трудись, твори,

Не думай, что устал.

Работа –

Вот начало всех начал.

Еще пожнешь плоды ее,

Пока же –

За перевалом

Виден перевал.

 

Б) Хоть трудно

Ненавидеть и любить,

Ты в доброе поверь

И брось тужить.

Спеши на бой

И не жалей себя –

Без веры в правду

Невозможно жить.

 

В) Когда друзья

теплом меня согреют

Мне хочется в поступках быть добрее.

Но что поделать,

Коль от частых ран

И от обид

Я с каждым днем грубею?!

 

8) Ақын өлеңдерінің тәрбиелік мәні өте зор. Қарапайым тірлікті жырлай отырып, жоғары рух тудыратын өлеңдер жазған.

Оқушылар:

Мұқағали Мақатаев: «Сәби болғым келеді...», - деп жырлағандай, Төлеу Шахановта да осындай тілектер туады. «Мальчишка» өлеңінде бәрін білуге құштар, биікке ұмтылғыш бала, мүмкін, мен болармын деп жазады ақын.     Төлеу Шаханов жастарға үміт артады. Оның шығармалары өсіп келе жатқан азаматтарды қайырымды, әдепті, отаншыл, кеңпейіл болуға, бір-бірінен көмекті аямауға тәрбиелейді. Жастарды «зеленый росток» деп атайды.

 

Пусть зеленый росток

Будет солнцем,

Поэмой

И песней!

Пусть минуты идут

И ликует земля,

Пусть веселые ветры, как прежде,

Нас будят,

Пусть гудят провода,

Пусть шумят тополя

И с рассветом в дорогу

Торопятся люди!

Пусть!

Әрине, үздіксіз еңбек ететін, жұмыс - өмірінің негізі, тірегі саналатын адам алғашқылардың қатарында болмақ. «Работа» өлеңінің тәрбиелік мәні зор.

 

«Люблю ли работу,

Которая пахнет солнцем и потом?

Конечно! И к чёрту

Зевок – «не охота»

Вот почему работа –

Жизни моей основа.

Строю,

Пашу,

С охотой,

С радостью,

честное слово.»

 

9) Ақынның өз жанын түсінуге, жеке басының қайшылықтарын шешуге сезімдерін жұмсағанын өлеңдерінен көруге болады. «Я ошибаюсь» өлеңі кәдімгі адами мінездердің қателікке айналып, оны кейін мойындаудың қиын болатынын жырлайды. Кей жағдайда өзінің әлсіздік танытатынына өкінеді:

 

«И если я вулканом разгораюсь,

То начинаю тут же потухать,

Своей натуры слабость прикрываю.»

Сирек адам өзінің әлсіз болатынын жария ете алады. Бұл батылдық Төлеу Шахановтың қолынан келді

 

10)Туған жер Т.Шаханов үшін өте қымбат болған. Оның туған жер тақырыбына арналған өлеңдерінің кейбірін тыңдайық.

 

А) Ерейменім, Қоржынкөлім, өз елім,

Қандай жақсы мөлдір айна өзенің.

Таудан аққан бұлағыңның сыңғырын

Жүрегімнің жалынымен сеземін.

 

Ә) Арманыммен бейне мәңгі қолдасқан,

Жартастарың жұлдыздарға жармасқан.

Сай-салаңды қызыл гүлмен безенген

Аралаймын шаршамастан, тынбастан.

 

Б) Жүрегіме орнатып жыр дауылын,

Жандырдың ғой қимас қымбат ауылым.

Сол қиынға тайсалмайын, тынбайын,

Көтерейін жүктеріңнің ауырын.

 

А) Гляжу я в степь,

Она неповторима.

Трава

Зеленым стелется ковром

В низине там аул моей любимой

И близкий сердцу

Мне знакомый дом.

 

Ә) Чуть в стороне

Знакомый блеск озерный,

Гряды холмов сутулых вдалеке.

И дышится легко мне

И просторно.

Спешит табун на водопой к реке.

 

Б) Привольно сердцу,

И душе пригодно,

Мечте,

Надежде славным нет преград.

Взлетает мысль,

Подобно птице вольной,

И краскам дня я рад

Я беспредельно рад.

 

А) Орденім күнге шағылып,

Келемін енді көшемен.

Бір сені өте сағынып,

Оралған едім кеше мен.

 

Ә) Уақытым босқа өтпеді,

Боранмен қыста алыстым.

Бір менен ұзап кетпеді

Жүлдесі талай жарыстың.

 

Б) Жаралғандай құрыштан,

Көрмедім көзге жас жиып.

Ал бүгін аңсап алыстан

Алдыңа келдім бас иіп.

 

В) Аймала, құшып аймала,

Құлпыра түссін көктемім.

Ұмытар сені қай бала,

Мектебім менің, мектебім!

 

11) Ауызша журналымыздың келесі беті Т.Шахановтың прозалық шығармаларына арналады. Т.Шахановтың проза жанрында фантастикалық шығармалар жазған. Фантастиқалық шығармалар тудыру – бұл көркем сөз өнерінің қиын жанрларының бірі. Ол үшін көптеген мәселелерден жан-жақты хабардар болу керек. Жазушының өр түрлі ғылым салаларынан білімді болу керек, сондай-ақ, бұл ерекше шығармашылық қиялды қажет ететін жұмыс. 

Оқушылар оның фантастикалық шығармалары туралы айтады.

А) Первая книга Т. Шаханова, написанная в жанре прозы, называется «Көгілдір мұнаралар». В сборник вошел рассказ «Тірі көз». Писатель через вымышленную планету Аллиамма говорит о важной в наше время экологической проблеме. На планете Аллиамма с каждым днем происходит уменьшение воздуха и все вокруг превращается в пустыню. Ученые нашей планеты с помощью аппарата «Тіл» устанавливают связь с планетой Аллиамма. Существо  в виде глаза  выходит на контакт с учеными и просит помощи. Автор через данное произведение указывает на наши экологические проблемы.

Ә) Рассказ «Люциос» тоже относится к фантастическим произведениям. Люциос – это имя робота. Ученый по имени Бек потратил почти всю жизнь на создание этого робота. Особенность Люциоса – это обладание человеческими качествами. Люциос спасает утопающего в Сырдарие ребенка, проявляет к нему сочувствие. Радости Бека нет предела. Труд, на который он потратил всю жизнь не был пустым и бесполезным.

 

12) Т.Шахановтың сөзіне жазылған әндер да бар. Журналымыздың келесі беті әсем ән сыйлайды.

13)Журналымыздың келесі беті Т.Шаханов туралы естеліктерге арналған. Ол туралы естеліктер тыңдалық.

А) В год 65-летия Т.Шаханова на встречу с учащимися была приглашена его одноклассница один из уважаемых педагогов нашего района Л.В.Канцарина. К сожалению ее уже нет с нами. Ее воспоминания использованы в исследовательской работе ученицы нашей школы, ныне выпускницы, Рохмановой Валентины. 

По воспоминаниям Людмилы Валентиновны, Т.Шаханов в школе среди своих сверстников ничем особым не выделялся. Имел среднюю успеваемость. Был тихим, скромным мальчиком. В старших классах мальчики стали обращаться к нему за стихами-посвящениями девочкам.  Он умел сочинять такие стихотворения, по первым буквам строчек которых можно было прочитать кому оно посвящено. Такие произведения называются акростихами. Одноклассники искренне радовались тому, что его стихи стали издаваться в газетах, в частности, в газете «Дружные ребята». Его авторитет среди одноклассников становился все более выше.

  

Продолжила работу по данной теме ученица 9А класса Крикунова Камила. Она беседовала с женой старшего брата Т.Шаханова Мариям апай. Оның естеліктерін де тыңдайық.

 

  Б) В семье Шахана было четыре сына: Аманжол, Әмен, Төлеш, Төлеу. Төлеу был самым младшим сыном. Из братьев только двое стали заниматься творческой деятельностью. Это Төлеш и Төлеу. Төлеш тоже работал в сфере журналистики. Сейчас никого из них нет в живых. Отец Төлеу Шаханова работал в Бестюбинском руднике, а мама была домохозяйкой. Шахан имел тяжелый характер. На него больше похож Төлеш. Төлеу и его брат Аманжол по характеру были мягкими, скромными. После окончания школы Төлеу Шаханов уехал в Алмату, там и остался жить, забрал своих родителей. Его супруга Қарлығаш апай тоже из нашего района, из  села Ажы. Ее отец известный казахский писатель Зейін Шашкин. У Т.Шаханова двое детей: сын и дочь. Дети не пошли по стопам отца, каждый занимается своим делом.Т.Шаханов умер в среднем возрасте, оставив много незаконченных дел. Он не болел лежа в постели. Всегда был  в делах. Жаловался на боль в груди, возможно, это было сердце. Он любил приезжать в Ерейментау, отдыхать на природе.

 

В) Бізде қонақта аудандық тарихи-өлкетану мұражайының қызметкері Әдірешев М.Б. Сөз Манап Бектасұлында.

 

Г) 2013 жылы мен Т.Шахановтың жұбайы Қарлығаш апаймен телефон арқылы сөйлестім.  Кейбір сұрақтарға жауап алған едім. Я задала вопрос об издании книг Т.Шаханова.

Ответ: Собраны произведения, они переданы в Союз писателей. Далее Союз писателей будет заниматься издательством книг.

На вопрос о том, с кем из писателей Т.Шаханов был в дружеских отношениях Қарлығаш апай назвала Ә.Әлімжанова, Д.Әбілева, О.Сүлейменова. Т.Шаханова окружающие ценили как хорошего переводчика. Он одинаково хорошо писал как на казахском, так и на русском языках. 

Я спросила о том, что проводится в Алматы в память  о Т.Шаханове. В Союзе писателей пройдет литературный вечер, в периодических изданиях печатают произведения Т.Шаханова. Так же Қарлығаш апай в том разговоре просила передать свои добрые пожелания ученикам школы имени Т.Шаханова, всем гостям, присутствующим на данном мероприятии. Учащимся пожелала прославлять свою школу, свой край так же, как Т.Шаханов.

 

Қорытынды бөлім

Мектебіміз Т.Шахановтай түлектерін зор мақтаныш тұтады. Ақын есімін мектепке беру – ол туралы естеліктер сақтау, кеңейту деген сөз. Жергілікті ақынымыз С.Байбосын «Т.Шаханов рухына» атты жыр жолдарын шығарған екен.

Асыл деп сені көтерсе елің несі мін?

Кешігіп жеттің, етерсің бірақ кешірім.

Мәз болып жатыр бір мектеп беріп атыңа

Ереймен мынау – еркелеп өскен бесігің.

 Халыққа – мерей, ұрпаққа үлгі болады,

Оралып жатса еліңе қайта есімің.

Киелі жердің Ереймен сынды ұлы едің,

Өнерлі едің, өрісті едің, ірі едің.

Алматы асып, асқақтап атың жүрсе де,

Халықпен, сірә, бірге де болды жүрегің.

Толағай елің көтерді бүгін төбеге

Топ жарып ұшқан туысы бөлек түлегін.

Бәйгенің басын шын жүйрік алмай, кім алсын,

Ұлылар салған соқпаққа түскен ұлансың.

Үлағатты елің ұлым деп көкке көтерсе,

Бір аунап, аға, түскен де бүгін шығарсың, -

деген сөздермен әдеби сағатымызды аяқтамақпыз.

 

Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Тагиманова Қ.С.